Wody

• wody powierzchniowe
• wody podziemne

Wody powierzchniowe

Gmina Hańsk położona jest w całości w dorzeczu Bugu, w zlewni rzeki Włodawki i jej dopływów. Zachodnia część gminy odwadniana jest bezpośrednio do Włodawki, natomiast część centralną drenuje Więzienny Rów i Krzywianka. Wschodni fragment gminy odwadniają dwa prawe dopływy Włodawki - Krzemianka i Tarasienka.

Centralną część gminy zajmuje zlewnia Krzemianki. Niewielki fragment wschodniej części gminy odwadniany jest przez rzekę Tarasienkę. Rzeka Włodawka stanowi fragmenty południowej i północnej granicy gminy.

Na południu rów, który można przyjąć za górny odcinek Włodawki, połączył Bagna Staw i Bubnów i w ten sposób tworzą one jeden obszar hydrologiczny. Wody z tych kompleksów bagiennych odprowadzane są w kierunku zachodnim, poza obszar gminy. W części północnej Włodawka, tworząc granicę gminy zbiera Więziennym Rowem wody z Krowiego Bagna. Więzienny Rów, przekopany równoleżnikowo przez centralną część Krowiego Bagna, jest największym odprowadzalnikiem wód z tego kompleksu. W wielu miejscach regulacja przepływów prowadzona jest za pomocą urządzeń hydrotechnicznych: jazów i zastawek. Na wysokości byłego PGR Krychów Więzienny Rów przecina lokalne, piaszczyste wyniosłości, stanowiące niegdyś strefę lokalnego działu wodnego. W ten sposób otwarto odpływ wody z Krowiego Bagna w kierunku północnym. Wzniesienie przecięto wykopem o głębokości 4 m i szerokości w dnie 4,6 m. W dniu 5.07.2000 roku warstwa wody w rowie wynosiła jedynie 40 cm, a znikomy ruch wody uniemożliwił wykonanie pomiaru przepływu. Na powierzchni wody utrzymywał się kożuch roślinności. Około 2,5 km poniżej PGR Krychów w miejscowości Szcześniki rów ten prowadził około 35 l/s a we fragmentach koryto wcięte na 4 m silnie zarastało. W lipcu 2000 roku wiele dopływów Więziennego Rowu było całkowicie wysuszonych np. połączenie Więziennego Rowu z jeziorem Laskim.

Głównym użytkownikiem wody dostarczanej na teren Krowiego Bagna jest PGR Kulczyn. W dniu 5 lipca 2000 roku wykonano pomiary przepływu na kilku ciekach. W miejscowości Żdżarka zarejestrowano ilość wody odpływającej z Jeziora Dubeczyńskiego i kompleksu stawów, przepływ wynosił 11,9 l/s. Do zlewni Jeziora Dubeczyńskiego dopływało wówczas ciekiem za hutą szkła 15 l/s wody o przewodnictwie elektrolitycznym - 340 ?S i temperaturze 18,9 °C. Ponad połowa zarejestrowanej objętości przepływu wody (8,5 l/s) spływała z łąki Argentyna. Przewodnictwo elektryczne wody w tym cieku było wyraźnie niższe i wynosiło 150 ? S przy temperaturze 16,8°C. Tym ciekiem odprowadzane są ścieki z oczyszczalni znajdującej się na terenie huty szkła w Dubecznie. Można zatem przyjąć, że w kierunku jeziora i stawów (torfianek) połowę objętości przepływu stanowią ścieki a połowę woda spływająca ze zlewni naturalnej. Oczyszczalnia obsługuje samą hutę i miejscowość Dubeczno. Możliwości oczyszczalni wynoszą do 180 m³ /dobę. Oczyszczone ścieki odprowadzane są ciekiem Żdżareckim do rzeki Żdżarki -dopływu Krzemianki. Najbardziej uciążliwe dla środowiska są spłuczki mleczarskie.

Rzeka Krzemianka jest systematycznie pogłębiana ze względu na znaczne ilości namułów napływających do jej koryta. Krzemianka w Lucie prowadziła 120,8 l/s wody o przewodnictwie elektrolitycznym 286 ?S i temperaturze 20,4 °C.

Trzeba również zaznaczyć, iż część wody pobieranej z Jeziora Wytyckiego prowadzona jest na teren łąk Krowiego Bagna podziemnym rurociągiem. W ten sposób unika się w okresie wegetacyjnym strat wody na parowanie.

Ważnym elementem powierzchniowej części hydrosfery są jeziora. Na terenie gminy Hańsk znajdują się trzy niewielkie zbiorniki: Laskie, Hańskie i Dubeczyńskie.

Jezioro Laskie położone jest w północno-wschodniej części Krowiego Bagna. Jest to zbiornik o niewielkiej powierzchni (18 ha) i małej głębokości (poniżej 1,5 metra). Analiza materiałów archiwalnych wskazuje na postępujący proces zanikania jeziora. W stosunku do lat pięćdziesiątych tego wieku (kartowanie profesora Wilgata) powierzchnia jeziora zmniejszyła się ponad dwukrotnie (Skwirowska 1992). Trudnodostępne i silnie zarastające brzegi oraz pokrycie roślinnością wodną całej powierzchni jeziora dowodzi, jest ono w ostatnim stadium swego istnienia.

Jezioro Hańskie (Krychowskie) o powierzchni 4 ha, położone jest w trudno dostępnym, podmokłym gytiowisku na południe od drogi Hańsk-Brus. Brzegi jeziora silnie zarastają a dno jest wyjątkowo muliste. Jezioro Hańskie jest akwenem okresowo przepływowym. W czasie wysokiej alimentacji atmosferycznej i wysokich stanów wód podziemnych funkcjonuje rów doprowadzający wodę do jeziora od północnego-wschodu. Należy podkreślić, że zarastający doprowadzalnik silnie się zamula i wypłyca, a w czasie kartowania (w lipcu 2000) był suchy.

W niewielkiej odległości, na północ od huty szkła w Dubecznie znajduje się Jezioro Dubeczyńskie. Położone na wysokości 166 m npm jezioro o powierzchni 11,6 ha jest stosunkowo płytkie, Głębokość maksymalna wynosi 2,2 m, a długość linii brzegowej 1305 metrów. Zarastający eutroficzny akwen wykazuje duże podobieństwo do pozostałych jezior.

Atrakcyjne przyrodniczo są duże powierzchnie torfianek w pobliżu Dubeczna, przy Jeziorze Dubeczyńskim. Niegdyś funkcjonowały w tym miejscu stawy rybne. Obecnie silnie zarastające torfianki nie są w żaden sposób użytkowane gospodarczo.

Ważnym obiektem jest także Krowie Bagno. Duży kompleks torfowisk położonych w zachodniej części gminy jest obecnie obszarem intensywnej produkcji rolniczej. Silnie pocięty rowami teren zmienił swój pierwotny, naturalny charakter. Dynamiczne zmiany dotyczą ilości, rozrządu oraz tempa obiegu wody.

Wody podziemne

Materiały do opracowania aktualnego stanu wód podziemnych obszaru gminy zostały zebrane w czasie terenowego kartowania hydrograficznego w lipcu 2000 roku. Pomiary terenowe wykonane na obszarze gminy obejmowały rejestrację studni kopanych, wywiady dotyczące budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych oraz informacje o gospodarczym wykorzystywaniu zasobów wodnych. Rozmieszczenie punktów badawczych jest nierównomierne, co wynika z istniejącego osadnictwa. Zdjęcie hydrograficzne oraz podstawowe mapy wykonane zostały w podziałce l: 100 000.

Wody podziemne pierwszego użytkowego poziomu występują w utworach kredy i czwar­torzędu. Ich gospodarcze wykorzystywanie uzależnione jest od głębokości występowania wód podziemnych poszczególnych pięter oraz od wielkości potrzeb wodnych i jakościowych cech wody Płytkie wody poziomu czwartorzędowego mają zwierciadło swobodne. Podobny charakter zwierciadła mają wody piętra kredowego w obszarach ostańców denudacyjnych. W miejscach głębszego występowania skał kredowych wody tego piętra mają charakter naporowy.

Większą część gminy zajmują tereny podmokłe okresowo bądź stale, na których głębokość występowania wody podziemnej, nawet w okresach posusznych, jest mniejsza od 2 m. Są to przede wszystkim wody występujące w utworach czwartorzędowych. Zbiornik czwartorzędowy jest mało zasobny, a jakość krążących w nim wód jest narażona na wpływy antropogeniczne. Warstwę wodonośną wód pierwszego poziomu tworzą przeważnie piaski, często z przewarstwieniami pylasto-mułkowymi. Spąg warstwy wodonośnej tworzą bardzo zróżnicowane litologicznie osady czwartorzędowe wykształcone jako iły, mułki, gliny zwałowe. Małe wysokości względne i płytkie zaleganie warstw słabo przepuszczalnych decydują o niewielkim zróżnicowaniu miąższości strefy aeracji. Najgłębiej (poniżej 5 m ppt) wody podziemne stwierdzono na mało wyraźnych wyniosłościach w pobliżu Garbu Włodawskiego. Charakter rzeźby pozwala przypuszczać, że w terenie gminy miąższość warstwy suchej w żadnym miejscu nie przekracza 10 m. Najczęściej zwierciadło wody w studniach rejestrowano na głębokościach 2-3 m. Poza obszarami zabudowanymi, w obrębie holoceńskiej równiny akumulacyjnej wody podziemne występują jeszcze płycej. W rejonie Krowiego Bagna zwierciadło wody utrzymuje się na głębokości około l m. Głębokość występowania wody nawiązuje do głównych elementów rzeźby terenu. Z literatury i analizy wyników kartowania hydrologicznego wynika, że działalność gospodarcza silnie skomplikowała stosunki wodne gminy. W konsekwencji przeprowadzonych odwodnień nastąpiło lokalne obniżenie zwierciadła wody. Jednoznacznie stwierdza się zmniejszenie zasięgu mokradeł stałych i okresowych spowodowane obniżeniem stanów wód podziemnych. W skali regionalnej stosunki wodne od wielu lat podlegały również innym przekształceniom wynikającym ze zwiększonego poboru wód podziemnych, industrializacji i intensyfikacji rolnictwa oraz nasilającego się ruchu turystycznego. Własne obserwacje i wywiady z rolnikami wskazują na obniżanie zwierciadła wody podziemnej w obszarach zmeliorowanych gminy i w terenach do nich przylegających.

W ukształtowaniu zwierciadła wody podziemnej zauważa się związek z rzeźbą terenu. Najwyżej zwierciadło wody podziemnej występuje na Garbie Włodawskim. Poza rejonem Garbu Włodawskiego zwierciadło wody podziemnej wykazuje niewielkie spadki, a liczne cieki - głównie sztuczne - mają duży zasięg drenażu. Działy wodne mają w warunkach naturalnych charakter strefowy, a wody powierzchniowe i podziemne odpływają do zlewni Krzemianki i Włodawki. W kierunku południowym, okolice Wojciechowa, zwierciadło wody podziemnej lekko się podnosi. W strefie lokalnego, podziemnego działu wodnego rozdzielającego dorzecza Krzemianki i Włodawki wody podziemne utrzymują się na podobnej wysokości. W obrębie badanego obszaru, zwierciadło wody podziemnej obniża się ku dolinom rzek maksymalnie o kilka metrów. Gradienty hydrauliczne są małe, a wody podziemne generalnie odpływają w kierunku północno-wschodnim.

W Hańsku funkcjonuje posterunek obserwacyjny wód podziemnych IMiGW. Analiza stanów wody w tym posterunku dla wielolecia 1955-1997, wg Michalczyka (1998), świadczy o niewielkich możliwościach retencyjnych tej części Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. Stany maksymalne notowane są najczęściej w kwietniu, a minima we wrześniu i listopadzie. Charakter zmienności stanów wód podziemnych w gminie Hańsk jest zatem typowy dla Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego i zgodny z hydrogramem wahań wód podziemnych w skali regionalnej. Amplituda stanów wód podziemnych dla analizowanego okresu na terenie gminy przekracza nieznacznie 300 cm. W studni obserwacyjnej w Hańsku stwierdzono natomiast duże tempo obniżania stanów wody w latach 1976-1997. Wynosiło ono 2,01 cm/rok.

Wody podziemne części zachodniej gminy wykazują większe amplitudy niż wody w zlewni Tarasienki.

Trwałe obniżenie zwierciadła wody podziemnej szacuje się jednak na kilkadziesiąt centymetrów (Michalczyk 1998), a poważniejsze zmiany stwierdzono jedynie w obrębie Krowiego Bagna, pociętego gęstą siecią głębokich rowów.

Na proces obniżania się zwierciadła wody podziemnej wpływa również ich pobór do lokalnych sieci wodociągowych. Długość sieci wodociągowej rozdzielczej, która w gminie Hańsk wnosiła w 1998 roku 25,8 km, wskazuje jednak na ograniczony zasięg tego czynnika. W wyraźnej dysproporcji do długości sieci wodociągowej pozostaje długość sieci kanalizacyjnej, która wynosi w gminie jedynie 8,6 km. To ewidentnie niekorzystne zjawisko wpływa także na pogarszanie parametrów jakościowych wód powierzchniowych i podziemnych.